Sự chiếm ưu thế trên toàn cầu của PCV2d

Chỉ trong hơn hai thập kỷ, bức tranh dịch tễ của virus circovirus heo type 2 (PCV2) đã thay đổi đáng kể. Vào cuối những năm 1990, PCV2a là chủng chiếm ưu thế tại hầu hết các quốc gia chăn nuôi heo. Theo thời gian, kiểu gen này dần bị thay thế bởi PCV2b, chủng nhanh chóng trở thành tác nhân chính gây ra các đợt bùng phát kèm biểu hiện lâm sàng vào giữa những năm 2000. Tuy nhiên, trong hơn mười năm trở lại đây, chỉ còn một kiểu gen chiếm ưu thế được ghi nhận: PCV2d, hiện là kiểu gen được phát hiện thường xuyên nhất tại các trang trại heo thương mại trên toàn thế giới.

Quá trình này, được gọi là sự dịch chuyển kiểu gen (genotype shift), không phải là sự thay đổi ngẫu nhiên. Các trình tự virus thu thập từ thực địa cho thấy PCV2d mang những biến đổi di truyền đặc hiệu ở protein capsid, là đích chính của đáp ứng miễn dịch. Những thay đổi này có thể làm thay đổi cách virus được nhận diện bởi các kháng thể hình thành chống lại các kiểu gen trước đó, từ đó tạo cho PCV2d lợi thế thích nghi trong các quần thể heo đã có mức miễn dịch cao đối với PCV2a hoặc PCV2b.

Tình trạng này không chỉ xảy ra tại một khu vực nhất định. Các nghiên cứu thực hiện tại châu Á, châu Âu và châu Mỹ đều cho thấy trong vòng mười năm qua, tần suất lưu hành của PCV2d tăng liên tục, vượt qua các kiểu gen khác, ngay cả tại những trang trại đã triển khai chương trình tiêm phòng ổn định. Sự thay thế di truyền này được thể hiện rõ qua các đường cong lưu hành, cho thấy PCV2d, từ chỗ chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, đã đạt tỷ lệ phát hiện trên 70–80% tại một số quốc gia.

Đáng chú ý, PCV2d không chỉ lưu hành ở heo nhà. Virus này cũng đã được phát hiện trong quần thể heo rừng, cho thấy sự tồn tại của nguồn chứa trong tự nhiên, có thể tạo điều kiện để virus tồn tại và lưu hành kéo dài và tạo điều kiện trao đổi di truyền với các chủng đang lưu hành trong hệ thống chăn nuôi thương mại. Mối liên hệ giữa các quần thể này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát liên tục các biến thể PCV2 đang lưu hành.

Từ góc độ thực tiễn, việc hiểu rõ sự tiến hóa di truyền của PCV2 là yếu tố then chốt. Kiểm soát bệnh không chỉ dừng lại ở việc phát hiện virus, mà còn cần xác định kiểu gen nào đang lưu hành để kịp thời đánh giá và điều chỉnh hiệu quả của các biện pháp kiểm soát. Trong thực tế, điều này đồng nghĩa với việc áp dụng các công cụ chẩn đoán phân tử không chỉ để phát hiện virus mà còn để xác định kiểu gen của virus.

Việc PCV2d trở thành kiểu gen lưu hành chủ yếu là kết quả của một quá trình tiến hóa, kết hợp giữa áp lực miễn dịch, thích nghi di truyền và khả năng lây lan rộng. Hiểu rõ quá trình này không chỉ mang ý nghĩa học thuật, mà còn là cơ sở quan trọng cho việc bảo vệ sức khỏe đàn heo và tối ưu hóa hiệu quả sản xuất.

Tóm tắt

• PCV2d hiện là kiểu gen lưu hành chủ yếu, đã dần thay thế PCV2a và PCV2b nhờ lợi thế về khả năng né tránh đáp ứng miễn dịch hình thành từ các kiểu gen trước.
• Lưu hành rộng rãi trên toàn cầu, được ghi nhận cả trong hệ thống chăn nuôi công nghiệp và quần thể heo rừng, với tỷ lệ phát hiện vượt 70–80% tại một số quốc gia.
• Thách thức trong kiểm soát: khả năng thích nghi miễn dịch của PCV2d đòi hỏi vaccine và chương trình kiểm soát phải phù hợp với đa dạng di truyền hiện tại.

Tài liệu tham khảo

Franzo G., et al. (2016). Porcine circovirus type 2 (PCV2) evolution before and after the vaccination introduction: a large scale epidemiological study. Sci. Rep.

Huang L., et al. (2021). Epidemiological and genetic variation analysis of emerging porcine circovirus type 2d. BMC Vet. Res.

Phuong T., et al. (2018). Genetic characterization of porcine circovirus type 2 (PCV2) in Vietnam. Arch. Virol.

D’Annunzio R., et al. (2023). PCV2d in Latin American swine populations. Transbound. Emerg. Dis.